Czas w dziele literackim

Czas to jedna z podstawowych kategorii organizujących świat przedstawiony w dziele literackim.

Czas powieściowy ma trzy czasy:
Czas fabuły (zdarzeń) –  czas opisany w świecie przedstawionym
Czas narracji (wypowiedzi) – czas, w którym usytuowana jest wypowiedź narratora, pisarz opowiada o zdarzeniach dziejących się teraz, albo o przeszłych
Czas środowiska –  powieść ustanawia początki czasowe; iluzja czasu powieściowego jest iluzją pewnego continuum czasu



Bieg czasu:
Tok sukcesywny – zdarzenia opisywane są w kolejności w jakiej wystąpiły w świecie przedstawionym.
Tok inwersyjny – zdarzenia są relacjonowane w kolejności niezależnej od swego miejsca w porządku czasowym:
- retrospekcja – bohater wraca w myślach do minionych wydarzeń
- antycypacja – los głównego bohatera ujawniono na początku powieści
powtórzenia w toku czasu – to samo wydarzenie jest opisywane przez różnych narratorów
- symultonizm – kolejno poznajemy wydarzenia dziejące się równocześnie w odległych od siebie miejscach

Czas narracji wobec czasu zdarzeń może mieć trzy rodzaje długości:
- może się pokrywać z czasem zdarzeń całkowicie (praesens historicum),
- może być czas narracji pozornie krótszy od czasu zdarzeń,
- może być dłuższy od czasu wydarzeń (np. dzięki opisowi stanów psychicznych bohatera)

K. Wyka: Teoria czasu powieściowego. Wygląd problemu. [w:] Genologia polska. Wybór tekstów. Oprac. E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara. Warszawa 1983.
Tablice szkolne, red. W. Mizerski, Warszawa 2012.